Rozwikłanie chronologicznej, geograficznej i tafonomicznej złożoności występowania nosorożca włochatego w plejstoceńskich kontekstach Polski (WOOLRHINOPOLI) i Europy

Liderem projektu jest Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, kierownik projektu: dr hab. Kamilla Anna Pawłowska

Nosorożec włochaty (Coelodonta antiquitatis Blumenbach 1799) to wymarły gatunek nosorożca, który żył w plejstocenie w Europie i Azji. Aż do około 40 ka (tys. lat) był szeroko rozprzestrzeniony geograficznie w Eurazji, w tym Polsce, preferując obszary zimnej stepotundry. Nosorożec włochaty wraz z drugim wielkim roślinożercą, mamutem włochatym (Mammuthus primigenius), jest kluczowym elementem megafuny, czyli mniej lub bardziej przystosowanych do zimna dużych ssaków plejstoceńskich. Z perspektywy wyników badań tych taksonów, wiedza na temat ich historii znacznie różni się z zaskakującym niedoszacowanie badań nosorożca włochatego wobec znacznej liczebność jego szczątków w zapisie kopalnym. W szczególności, w przeciwieństwie do mamuta, niewiele wiadomo o ramach czasowych występowania nosorożca włochatego w centralnej i zachodniej Europie, w tym Polsce. Nie ma dostępnych wyników DNA nosorożca włochatego z Polski, a z Europy jest ich bardzo niewiele. Charakter obecności nosorożca włochatego w Europie jest nieciągły albo jego ciągłość jest nierozpoznana z powodu braku wystarczająco wysokiej rozdzielczości wyników datowania radiowęglowego, na co wskazuje obecność znaczących luk w wynikach datowania radiowęglowego (m.in. około 40–34 ka BP (before present)). Data wymarcia nosorożca włochatego w Eurazji to około 14 tys. lat temu BP, jednak czas jego wymarcia w różnych miejscach na kontynencie jest słabo rozpoznany. Stąd nie jest jasne czy wymieranie było jednoczasowe czy też stopniowe w różnych częściach Europy. Okres końcowy występowania nosorożca włochatego w Europie jest również ważny z punktu widzenia oceny wielkości, kondycji i stabilności jego populacji, oraz porusza kwestię, czy była tak zróżnicowana genetycznie jak populacja w Europie Wschodniej.

W proponowanym projekcie zatytułowanym ‘Rozwikłanie chronologicznej, geograficznej i tafonomicznej złożoności występowania nosorożca włochatego w plejstoceńskich kontekstach Polski (WOOLRHINOPOLI) i Europy’ będziemy dążyli do rozstrzygnięci tych kwestii poprzez badanie szczątków nosorożca włochatego z Polski, Morza Północnego i wybranych krajów Europy (Niemiec, Czech, Holandii, Wielkiej Brytanii, Francji, Hiszpanii, Włoch, Rumunii, Mołdawii i Rosji). W tym celu planujemy zbieranie danych archiwalnych i skanowanie całego obszaru Polski w poszukiwaniu stanowisk z jego szczątkami oraz zostały zaprojektowane badania oznaczenia taksonomicznego szczątków, określenia wieku śmierci, zróżnicowania płci, pomiarów kości i czaszek, określenia zmian patologicznych w nawiązaniu do przebytych chorób lub urazów, oznaczenia wieku bezwzględnego szczątków metodą datowania radiowęglowego i analiza DNA. Ponadto analiza wszelkich śladów które zostały zapisane na powierzchni szczątków nosorożca włochatego umożliwi określenie czynników nagromadzenia szczątków nosorożca na polskich stanowiskach, w jaki stopniu były to naturalne i w jakim antropogeniczne. Rzetelna ocena wpływu człowieka na szczątki powinna doprowadzić do określenia, dotychczas nieznanej w polskich badaniach, relacji człowiek–nosorożec włochaty. Otrzymane i zintegrowane wyniki będą pierwszą syntetyczną historią nosorożca włochatego w Polsce, która ukaże się po 60 latach od ostatniego przedstawienia stanu wiedzy. Wymiernym końcowym efektem polskich badań będzie stworzenie bazy danych o plejstoceńskim nosorożcu włochatym z Polski (WOOLRHINOPOLI). Spodziewamy się, że zestawienie istniejących danych o nosorożcu włochatych z innych krajów europejskich wraz z planowanymi przez nas badaniami radiowęglowymi i DNA oraz ich integracją z polskimi wynikami, przyczynią się do przedstawienia chronologicznej i demograficznej historii gatunku w centralnej i zachodniej Europie, oceny zależności między zakresem dystrybucji gatunku a wielkością populacji i jej genetycznym zróżnicowaniem, oraz określenia charakteru procesu wymierania nosorożca włochatego pod koniec plejstocenu.