Profesor Piotr Węgleński urodził się 29 czerwca 1939 roku w Świdnikach na Lubelszczyźnie, w rodzinie o bogatych tradycjach patriotycznych. Jednym z jego przodków był Jan Węgleński, minister skarbu Królestwa Polskiego, który walnie przyczynił się do powstania w 1816 roku Uniwersytetu Warszawskiego.
Był absolwentem Liceum Ogólnokształcącego im. Hugona Kołłątaja w Warszawie. Z UW związany od 1956 roku, kiedy rozpoczął studia na Wydziale Biologii i Nauk o Ziemi. Odbył praktyki w legendarnym Zakładzie Genetyki UW założonym i kierowanym wówczas przez wybitnego genetyka, “ojca polskiej genetyki”, prof. Wacława Gajewskiego. W 1961 roku obronił pracę magisterską na temat genetyki i cytologii Tetrigidae, napisaną pod kierunkiem prof. Gajewskiego. Od tej pory cała jego kariera zawodowa, od asystentury, poprzez doktorat (1965), habilitację (1974), stanowiska profesora nadzwyczajnego (1982), po profesurę zwyczajną (1989) związana była z Uniwersytetem Warszawskim.
Profesor Węgleński był wybitnym genetykiem, autorem licznych publikacji naukowych, głównie na temat regulacji funkcji genów i zastosowania narzędzi inżynierii genetycznej do zbadania podstaw życia. Był redaktorem naukowym podręcznika Genetyka molekularna, który do dziś stanowi podstawową referencję dla kolejnych pokoleń nie tylko studentów biologii, medycyny i pokrewnych kierunków, ale jest równie chętnie wykorzystywany przez nauczycieli biologii. Kierował ważnymi projektami badawczymi, często o charakterze aplikacyjnym, dotyczącymi m.in. konstruowania szczepów bakterii do produkcji ludzkiej insuliny i ludzkiego hormonu wzrostu czy (wspólnie z zespołem Politechniki Warszawskiej) opracowania komputera wykorzystującego reakcje cząsteczek DNA.
W latach 70. odbył liczne staże naukowe w Wielkiej Brytanii (John Innes Centre w Norwich), USA (Massachusetts Institute of Technology) i Francji (Université Paris XI). Pobyty zagraniczne dały mu szansę na poznanie rodzącej się inżynierii genetycznej. Jako dydaktyk wsławił się m.in. wizjonerskim wprowadzeniem jej metod w Polsce. Zakład Genetyki UW był przez kilka lat jedyną placówką naukową w kraju, w której stosowano te techniki.
Od 2012 roku kierował Laboratorium Paleogenetyki i Genetyki Konserwatorskiej w Centrum Nowych Technologii UW, w którym stosował, wraz ze swoją dynamiczną, młodą grupą badawczą, zaawansowane metody genetyki populacyjnej do badania historii ewolucyjnej zwierząt, rozwikłania tajemnic pochodzenia populacji polskiej czy historii prekolumbijskich cywilizacji w Ameryce Południowej. Prace te, z natury ich wieloaspektowej tematyki, były przeprowadzane z sukcesem we współpracy krajowej i zagranicznej z archeologami, antropologami i genetykami populacyjnymi.
W ostatnich latach stopniowo rezygnował z bieżącej pracy naukowej, dając coraz większą swobodę młodszym współpracownikom. Do końca jednak pozostał zaangażowany w pracę zespołu. Ogromnie ważnym był dla Niego projekt rekonstrukcji historii ludności zamieszkującej w pradziejach ziemie współczesnej Polski, któremu przewodził. Często zaglądał do Laboratorium z pytaniem „Co dzisiaj dla mnie macie? Czy jest coś dla mnie do roboty?”. Zawsze chętny do pomocy. Aktywny do końca.
Profesor Piotr Węgleński był członkiem wielu towarzystw i komitetów naukowych, w tym członkiem Towarzystwa Naukowego Warszawskiego oraz członkiem krajowym rzeczywistym Polskiej Akademii Nauk. W uznaniu jego wielkich zasług naukowych był uhonorowany tytułem doktora honoris causa na uniwersytetach w Sofii, Ivanofrankowsku, Arequipie i Podgoricy.
Zmysł organizacyjny prof. Węgleńskiego widoczny był w trakcie pełnionych przez niego licznych uniwersyteckich funkcji. Kierował Zakładem Genetyki, pełnił funkcję dyrektora Instytutu Genetyki i Biotechnologii oraz wicedyrektora Instytutu Botaniki. Był wieloletnim prorektorem Uniwersytetu Warszawskiego, a w latach 1999–2005 rektorem UW. W późniejszym okresie walnie przyczynił się do powstania i rozwoju Centrum Nowych Technologii, w którym pełnił obowiązki dyrektora w latach 2012-2017.
Funkcje organizacyjne pełnił również poza Uniwersytetem. Był m.in.przewodniczącym Konferencji Rektorów Uczelni Warszawskich oraz wiceprzewodniczącym Konferencji Rektorów Akademickich Szkół Polskich. Został odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski oraz brazylijskim Krzyżem Komandorskim Orderu Krzyża Południa.
Profesor Węgleński był człowiekiem odważnym, który nie wahał się zabierać głosu w dyskusjach publicznych na istotne społecznie i naukowo, często kontrowersyjne tematy. Wielokrotnie podkreślał wagę i odpowiedzialność naukowców w kierowaniu dyskursem publicznym na ważne społecznie tematy w kontekście wyzwań cywilizacyjnych czy polityki naukowej. Podkreślał konieczność racjonalnego podejścia do dyskusji społecznej, opartego na faktach. Podkreślał jednocześnie ważną rolę naukowców w edukacji społeczeństwa na temat realnego znaczenia badań naukowych.
Był również roztropnym dyrektorem, z uwagą słuchającym swoich pracowników, za którymi stawał murem. Wspierał młodych, ambitnych naukowców w rozwoju niezależnie od reprezentowanej przez nich dyscypliny naukowej, starając się zapewnić im najlepsze z możliwych warunki pracy i rozwoju. Wierzył w swoich pracowników i miał do nich zaufanie co dawało niezwykłą motywację do pracy. Angażował się w inicjatywy, w które wierzył. Nie oczekiwał respektu za to kim był wcześniej, ale swoją postawą cały czas na nowo wzbudzał szacunek współpracowników i cieszył się wśród społeczności CeNT wielkim autorytetem.
Profesor Piotr Węgleński odszedł od nas 19 stycznia 2024 roku jako niekwestionowany Autorytet o olbrzymiej kulturze, wiedzy i klasie, doskonale rozpoznawany i respektowany w środowisku akademickim i szeroko w społeczeństwie, zarówno w kraju jak i na świecie.
Z ogromnym żalem żegnamy naszego wspaniałego Nauczyciela, Mentora, Kolegę i Przyjaciela.
Społeczność Centrum Nowych Technologii Uniwersytetu Warszawskiego
(fotografia z archiwum Biura Promocji UW, na zdjęciu: Profesor Piotr Węgleński)
